Παρότι ακόμη και στα ατομικά αγωνίσματα ο αθλητής χρειάζεται μια ομάδα για να τον πλαισιώσει και να τον υποστηρίξει (πχ. προπονητικό team, χορηγοί, κ.ά.), θα σταθούμε κυρίως στα ομαδικά αθλήματα και ειδικότερα σε μια έννοια «κλειδί» για την εύρυθμη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα μιας ομάδας, τη συνοχή της ομάδας. Όταν αναφερόμαστε στη συνοχή της ομάδας, όλοι έχουμε μια πρώτη γενικότερη αντίληψη της σημασίας και της σπουδαιότητά της. Επιδιώκοντας να προσεγγίζουμε λίγο περισσότερο αυτή την έννοια, σίγουρα γεννιούνται ερωτήματα, όπως: τι ακριβώς σημαίνει η έννοια της συνοχής; ποιοι παράγοντες κάνουν σημαντική τη συνοχή της ομάδας; Πώς αναπτύσσεται η συνοχή της ομάδας; Είναι κάτι που μπορεί κανείς να το μετρήσει;

Αυτά κι αρκετά ακόμα ερωτήματα πρόκειται να προσεγγίσουμε στο συγκεκριμένο άρθρο. Ενώ για το τέλος έχουμε κρατήσει μια αληθινή ιστορία που ίσως μας βοηθήσει να αντιληφθούμε την έννοια της συνοχής σε μεγαλύτερο βάθος.

Τι εννοούμε με τον όρο «συνοχή της ομάδας»;

Η συνοχή είναι μια δυναμική διαδικασία της τάσης που έχει μια ομάδα να παραμείνει ενωμένη προκειμένου να επιδιώξει τους οργανικούς της στόχους καθώς και την ικανοποίηση των συναισθηματικών αναγκών των μελών της (Carron, Brawley & Widmeyer, 1998). Σε μια αθλητική ομάδα, μπορεί να θεωρηθεί ως ο βαθμός στον οποίο οι αθλητές έχουν κίνητρα να εξασκηθούν, να αγωνιστούν ομαδικά και να γίνουν μια «παρέα». Η συνοχή είναι πολυδιάστατη και συμπεριλαμβάνει:
α) τη συνοχή εργασιών (καθηκόντων), η οποία εκφράζει το επίπεδο ενότητας μιας ομάδας στην εκτέλεση εργασιών (π.χ. τα μέλη της ομάδας συνεργάζονται προκειμένου η ομάδα τους να κερδίσει ένα πρωτάθλημα), και
β) την κοινωνική συνοχή, η οποία περιγράφει το επίπεδο ενότητας μιας ομάδας σε κοινωνικές πτυχές (π.χ. την κοινωνική υποστήριξη και τις φιλίες μεταξύ των μελών της ομάδας εκτός γηπέδου).

Γιατί είναι σημαντική η συνοχή της ομάδας;

Έρευνες στο πεδίο διαπιστώνουν πως η συνοχή της ομάδας προβλέπει θετικά την απόδοση της ομάδας, αλλά και αντιστρόφως, η απόδοση της ομάδας προβλέπει θετικά τη συνοχή της ομάδας (Filho, Dobersek, Gershgoren, Becker, & Tenenbaum, 2014). Με άλλα λόγια, όταν μια ομάδα είναι πιο συνεκτική, είναι πιο πιθανό να έχει καλή απόδοση, κάτι που με τη σειρά του θα οδηγήσει στην ακόμα μεγαλύτερη συνοχή της. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τους νεαρούς αθλητές καθώς σχετίζεται επίσης θετικά με την αθλητική ικανοποίηση, τη συνέχιση της ενασχόλησης με τον αθλητισμό και την υγιή ψυχοσωματική τους ανάπτυξη. Χαρακτηριστικά, οι ηλικιακά νέοι αθλητές απαντώντας στο ερώτημα για τους λόγους για τους οποίους παίζουν στην ομάδα τους, πιθανότατα θα μιλήσουν για τις φιλίες τους και τη διασκέδαση που βιώνουν στο άθλημα (Visek et al., 2015).

Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε την ομαδική συνοχή;

Όπως προαναφέραμε το «χτίσιμο» της συνοχής της ομάδας είναι μια δυναμική διαδικασία που δεν σταματά ποτέ. Κάποια πιο συγκεκριμένα βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση είναι:

1. Χτίζοντας τον σεβασμό

Ένας βασικός στόχος είναι η οικοδόμηση σεβασμού μεταξύ των μελών της ομάδας. Τα μέλη της ομάδας μπορεί να μην γίνουν οι στενότεροι φίλοι που θέλουν να βρίσκονται συνεχώς μαζί, όμως, διατηρώντας έναν βασικό σεβασμό ο ένας για τον άλλο, μπορούν να συνεχίσουν να συνεργάζονται ακόμη και όταν προκύψει κάποια σύγκρουση.

2. Δημιουργία επικοινωνίας

Η οικοδόμηση της επικοινωνίας είναι ζωτικής σημασίας για τη συνοχή της ομάδας. Τα μέλη της ομάδας πρέπει να είναι σε θέση να επικοινωνούν λεκτικά και μη λεκτικά, εντός και εκτός του γηπέδου. Η εποικοδομητική επικοινωνία μεταξύ των συμπαικτών είναι απαραίτητη. Για παράδειγμα, όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά για έναν παίκτη κατά τη διάρκεια ενός αγώνα έχοντας αρνητικό αντίκτυπο στην ομάδα συνολικά, οι συμπαίκτες του δεν του επιτίθονται αλλά προσεγγίζουν το πρόβλημα με το πνεύμα να βοηθήσουν τον παίκτη να βελτιωθεί για το γενικό καλό της ομάδας.  

3. Εστιάζοντας στον στόχο

Η συνεργασία των μελών προς έναν κοινό στόχο είναι ένας τρόπος για να οικοδομήσουμε τη συνοχή μέσα σε μια ομάδα. Μπορεί οι ομάδες εξαρχής να επικεντρώνονται στον κύριο στόχο τους που είναι η νίκη κάθε παιχνιδιού, ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν σημαίνει πως τα μέλη της αυτομάτως νιώθουν την ανάγκη της συνοχής προκειμένου μαζί να επιτύχουν τον στόχο. Απαιτείται κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας, πριν την έναρξη του πρωταθλήματος, τα μέλη της ομάδας να εξασκούνται στο να εστιάζουν σε μικρότερες εργασίες/στόχους προκειμένου να αρχίσουν να χτίζουν τη συνοχή. Η διατήρηση αυτή της εστίασης είναι απαραίτητο να συνεχιστεί και κατά τη διάρκεια της σεζόν.

4. Ηγεσία

Η έννοια της ηγεσίας είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη συνοχή της ομάδας. Ανάλογα με το άθλημα, συνήθως υπάρχει αρχηγός ή ηγέτης στην ομάδα. Η ομάδα πρέπει να μάθει να λειτουργεί αποτελεσματικά σε μια ηγετική δομή, ωστόσο, για να επιτευχθεί πραγματική συνοχή, κάθε μέλος της ομάδας θα πρέπει να εκπαιδεύεται στο να αναλαμβάνει κατά καιρούς ηγετικές θέσεις τόσο εντός όσο και εκτός του πεδίου, ώστε να καλλιεργείται η αίσθηση της ηγεσίας σε όλους.

5. Η κουλτούρα της ομάδας

Πίσω από μια αποτελεσματική συνοχή ομάδας βρίσκεται η ομαδική κουλτούρα που την υποστηρίζει. Μέσα από τη φιλοσοφία της ομάδας, τις αξίες της, τους γενικούς και ειδικούς στόχους της, τους ρόλους, καθώς και τις διάφορες διαδικασίες και ζυμώσεις, δημιουργείται τελικά μια αποτελεσματική κουλτούρα στην ομάδα.

Αξιολόγηση: Πώς αντιλαμβάνονται οι αθλητές τον βαθμό συνοχής στην ομάδα τους;

Συχνά θα πρέπει να μας απασχολεί το ερώτημα σε ποιον βαθμό τα μέλη της ομάδας αισθάνονται μέρος της και συνεργάζονται για έναν κοινό στόχο. Επιδιώκοντας να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα μπορούμε να αξιοποιήσουμε τις ατομικές συζητήσεις καθώς και τις ομαδικές συνομιλίες με τους αθλητές. «Κλειδί» εδώ είναι να ακουστούν ανοιχτά οι σκέψεις και τα συναισθήματά τους χωρίς κρίση. Τέλος, μια άλλη μορφή αξιολόγησης του βαθμού συνοχής σε μια ομάδα είναι η χρήση -από ειδικούς- επικυρωμένων ερωτηματολογίων.

Κλείνοντας αυτήν τη σύντομη αναφορά στη συνοχή της ομάδας και τη σημασία της στην επίτευξη των στόχων της, ας δούμε ένα παράδειγμα εκτός αθλητικού πλαισίου, μια μικρή ιστορία που μας διδάσκει μέσα από τη λαϊκή σοφία τη σπουδαιότητα της συνοχής στην ομάδα.

Μεταφερόμαστε σε ένα μικρό αφρικανικό χωριό κάπου στη Νότια Αφρική. Μια μέρα, το χωριό επισκέφθηκε ένας λευκός Ανθρωπολόγος ο οποίος πρότεινε στα παιδιά ένα παιχνίδι. Έβαλε ένα καλάθι με φρούτα και γλυκά κοντά σε ένα δέντρο και ζήτησε από τα παιδιά να σταθούν στη σειρά 100 μέτρα μακριά. Τότε τους ανακοίνωσε ότι όποιος φτάσει πρώτος θα πάρει όλα τα γλυκά από το καλάθι. Όταν είπε «λάβετε θέσεις… έτοιμοι… φύγατε!», ξέρετε τι έκαναν αυτά τα παιδιά; Όλα σχημάτισαν μια ανθρώπινη αλυσίδα κρατώντας το ένα το χέρι του άλλου, έτρεξαν χαρούμενα μαζί προς το δέντρο, χώρισαν εξίσου τα φρούτα και τα γλυκά μεταξύ τους και κάθισαν να τα απολαύσουν ευτυχισμένα!

Όταν ο Ανθρωπολόγος τους ρώτησε γιατί το έκαναν, τα παιδιά απάντησαν «Ubuntu» και αναρωτήθηκαν «πώς μπορεί κανείς να είναι ευτυχισμένος όταν οι άλλοι είναι λυπημένοι;». Το Ubuntu στη γλώσσα τους σημαίνει: «Είμαι γιατί είμαστε!»
 
Παραφράζοντας λίγο, αξίζει να αναρωτηθούμε και εμείς το πώς θα μπορούσε ένα μέλος της ομάδας να είναι επιτυχημένο και χαρούμενο χωρίς την επιτυχία και τη χαρά των συμπαικτών του και της ομάδας του; Είναι, συνεπώς, πολύ εμφανές πως η δημιουργία και η ενίσχυση της ομαδικής συνοχής αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει μια ομάδα στον δρόμο για την επιτυχία.

Παναγιώτης Σοφίος
Ψυχολόγος MSc. (CBT, Sports Psychology, Group & Individual Consulting)
www.ergo.academy